Oluşumlarına göre depremler tektonik, volkanik ve çökme olmak üzere üçe ayrılır.
Dünya tarihinin en şiddetli 10 sarsıntısı Güney Amerika ve Asya-Pasifik ülkelerinde meydana geldi. “Ateş çemberi” olarak adlandırılan Pasifik Deprem Kuşağı, dünyadaki tüm depremlerin yüzde 90’ına ve büyük depremlerin yaklaşık yüzde 80’ine tanık oluyor.
Dünyadaki en ağır tektonik sarsıntı oluşumu, Pasifik Sarsıntı Üretimidir.
En uzun depremde 230 bin kişi hayatını kaybetti
Bugüne kadar kaydedilen en uzun süreli sarsıntı 26 Aralık 2004’te Endonezya’nın Sumatra kentinde meydana geldi. 9.1 büyüklüğündeki depremde 230.000 kişi hayatını kaybetti. Çalkalama 8.3 ile 10 dakika arasında sürdü.
Deprem sonucu meydana gelen metrelerce yüksekliğindeki dev dalgalar, Endonezya’nın yanı sıra Asya’nın kuzeyi ve Afrika’nın doğusundaki 14 ülkeyi etkiledi. En çok ölüme neden olan doğal afetlerden biri olarak kabul edilen afette, deprem ve tsunami nedeniyle 1 milyon 700 bin kişi evsiz kaldı.
Türkiye’deki depremler
Dünyanın aktif sismik kuşaklarından biri olan Alp-Himalaya Kuşağı üzerinde yer alan Türkiye’de de yıkıcı depremler yaşandı.
Bunların en şiddetlisi 26 Aralık 1939’da Erzincan’da meydana geldi. 7.8 büyüklüğündeki depremde 33.000 kişi öldü.
20 kilometre derinlikte meydana gelen ve 52 saniye süren depremde okul, hastane gibi kamu binalarının da aralarında bulunduğu 100 binden fazla bina yıkıldı.
Türkiye’de bir başka yıkıcı deprem 17 Ağustos 1999’da meydana geldi. Merkez üssü Kocaeli’nin Gölcük ilçesi olan ve ülkenin kuzeybatısında etkili olan 7.4 büyüklüğündeki Marmara depremi, özellikle İstanbul, Kocaeli, Sakarya ve Yalova. Depremde 17 binden fazla kişi hayatını kaybederken, 500 bin kişi de evsiz kaldı.
Türkiye 1939’dan beri en büyük felaketi yaşıyor
Kahramanmaraş’ta 6 Şubat’ta meydana gelen 7,7 ve 7,6 büyüklüğündeki iki deprem 11 ili etkiledi. Son tahminlere göre 45 bin 89 kişi hayatını kaybetti.
Depremler Mısır, Lübnan, Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti (KKTC), Güney Kıbrıs Rum Yönetimi (GKRY), Suriye ve Irak’ta şiddetli bir şekilde hissedildi.
Kahramanmaraş merkezli depremlerin ardından 20 Şubat’ta Hatay’da 6,4 ve 5,8 büyüklüğünde depremler meydana geldi. 27 Şubat’ta Malatya’da 5,6 büyüklüğünde artçı sarsıntı meydana geldi.
Son açıklamalara göre depremin ardından toplam 11 bin 20 artçı sarsıntı meydana geldi.
Cumhurbaşkanı Recep Tayyip Erdoğan’ın “1939 Erzincan depreminden bu yana en büyük felaket” olarak nitelendirdiği depremlerden etkilenen kentlerde çok sayıda bina yıkıldı.
Japonya’da meydana gelen deprem ve tsunami 19 bin kişinin ölümüne neden oldu.
11 Mart 2011’de Japonya’nın Tohoku bölgesinde 9 büyüklüğünde bir deprem meydana geldi. Okyanus tabanında 1 kilometrelik çatlak oluşturan depremin ardından ülkenin kuzeydoğu kıyılarında tsunami meydana geldi.
Deprem ve ardından gelen tsunami sonucunda 19 bin kişi hayatını kaybetti. Fukuşima Nükleer Santrali’nde sızıntı meydana geldi.
2018 yılında Endonezya’nın Sulawesi Adası’nı vuran 7,5 büyüklüğündeki deprem ve ardından gelen tsunami, son yılların en büyük felaketlerinden biri olarak tarihe geçti. Deprem ve tsunami 4.300’den fazla insanı öldürdü.
Dünya tarihinin en şiddetli depremleri
Dünya tarihinin en şiddetli depremi 22 Mayıs 1960’ta Şili’de meydana geldi. Yaklaşık 1000 kilometrelik bir alanda hissedilen 9,5 büyüklüğündeki deprem sonucunda 1.655 kişi hayatını kaybetti, 3 bin kişi yaralandı, 2 milyon insan evsiz kaldı.
Ülkede 550 milyon dolarlık hasara yol açan depremin yol açtığı tsunami, 10 bin kilometrelik bir alana yayılarak Hawaii, Japonya ve Filipinler’e kadar ulaştı. Dev dalgalar nedeniyle Hawaii’de 61, Japonya’da 138 ve Filipinler’de 32 kişi hayatını kaybetti.
En güçlü ikinci deprem olarak kayıtlara geçen Alaska depremi 28 Mart 1964’te meydana geldi. Üç dakika süren 9.2 büyüklüğündeki deprem tsunamiyi tetikledi. Deprem ve ardından gelen dev dalgalar 128 kişinin hayatını kaybetmesine ve yaklaşık 310 milyon dolarlık hasara yol açtı.
Aralık 2004’te Endonezya’nın kuzeybatısındaki Sumatra Adası’nda meydana gelen 9,1 büyüklüğündeki yıkıcı depremin yaraları sarılırken, yaklaşık 3 ay sonra (28 Mart 2005) 30 kilometre derinliğinde 8,6 büyüklüğünde bir depremle bölge sarsıldı. Afette bin 400’den fazla kişi hayatını kaybederken, depremin tetiklediği tsunami nedeniyle yüzlerce kişi yaralandı.
4 Kasım 1952’de Rusya’nın doğusundaki Kamçatka Yarımadası’nı vuran 9 büyüklüğündeki deprem, 1900’den beri kaydedilen en büyük depremlerin ortasında yer alıyor. hayat, Hawaii’ye kadar uzandı.
31 Ocak 1906’da Ekvador ve Kolombiya kıyıları yakınlarında meydana gelen 8,8 büyüklüğündeki depremde bine yakın kişi hayatını kaybetti. Depremin ardından meydana gelen tsunami okyanusu geçerek Japonya’ya ulaştı.
Şili’de 27 Şubat 2010’da meydana gelen 8,8 büyüklüğündeki depremde 500’den fazla kişi hayatını kaybetti, binlerce kişi yaralandı. Depremden Şili’nin yanı sıra Peru, Ekvador, Kolombiya, Kosta Rika ve Panama gibi Latin Amerika ülkeleri de etkilendi. depremden sonra tsunami. 30 milyar dolar hasara yol açan depremde 1,8 milyon kişi zarar gördü, 500 binden fazla ev tamir edilemez şekilde hasar gördü.
4 Şubat 1965’te Alaska’nın Rat Adaları açıklarında meydana gelen 8,7 büyüklüğündeki deprem, 10 metre yüksekliğinde bir tsunamiye neden oldu. Hafif hasara yol açan depremde can kaybı yaşanmadı.
15 Ağustos 1950’de Tibet’i vuran 8,6 büyüklüğündeki depremde en az 1.500 kişi öldü. Çin ve Hindistan’ın birçok şehrini de etkileyen deprem toprak kaymalarına neden oldu. Sonuç olarak, yüzlerce bina yıkıldı.
2008 yılında Çin’in Chichuan eyaleti bölgesinde meydana gelen 7,9 büyüklüğündeki depremde 87 bin kişi hayatını kaybetti veya kayboldu. Deprem sonucunda 370.000 kişi yaralandı.
Pakistan’da 8 Ekim 2005 tarihinde meydana gelen 7.6 büyüklüğündeki depremde yaklaşık 75.000 kişi hayatını kaybetmiştir.
Haiti’nin başkenti Port-au-Prince’de 12 Ocak 2010’da meydana gelen 7 büyüklüğündeki deprem nedeniyle 316 bin kişi öldü, 300 bin kişi yaralandı. 14 Ağustos 2021’de Haiti açıklarında meydana gelen 7,2 büyüklüğündeki depremde 11 yıl sonra 2 bin 500’e yakın kişi öldü, 12 binden fazla kişi yaralandı ve binlerce kişi evsiz kaldı.
Fay hatları ve levhaları
Yer kabuğunu oluşturan levhaların hareketleri sonucu esneme ve sıkışma ile biriken güç zamanla ortaya çıkar ve yer kabuğundaki bu hareketli parçaya “fay” adı verilir.
Yerkabuğunda “fay” adı verilen çatlaklarda meydana gelen hareketler, dünyadaki sarsıntıların neredeyse tamamını oluşturur.
Dünyadaki en şiddetli tektonik deprem oluşumu, büyük depremlerin yaklaşık yüzde 80’inin meydana geldiği Pasifik Şoku Üretimidir.
En değerli kıta levhaları Kuzey Amerika Levhası, Güney Amerika Levhası, Afrika Levhası, Arap Levhası, Avrasya Levhası, Anadolu Levhası, Bismarck Levhası, Hint-Avustralya Levhası ve Antarktika Levhasıdır.
Juan De Fuca Plakası, Pasifik Plakası, Nazca Plakası, Scotia Plakası, Cocos Plakası, Karayip Plakası, Filipinler Plakası, Fiji Plakası ve Caroline Plakası da büyük okyanus plakaları olarak bilinir.
Bazı faylar çok ince ve çarpıcı olmasa da Kaliforniya’daki San Andreas ve Türkiye’deki Anadolu Fayı yüzlerce kilometre uzunluğundadır.
Dünyanın en uzun fayı olan San Andreas, Pasifik ve Kuzey Amerika plakalarının ortasında yer alır.
Japonya, Şili, Meksika, Peru ve Yeni Zelanda’yı kapsayan “Ateş Çemberi” de depremlere ve volkanik patlamalara eğilimli bir bölge.
Türkiye’deki fay hatları
Türkiye’deki Anadolu Levhası, dünyadaki en aktif fay sınırlarından bazılarını içerir.
Kuzey, Doğu ve Batı Anadolu fay hatlarının yer aldığı Anadolu Levhası, Avrasya, Afrika ve Arap levhalarının ortasında yer alır.
Tarihteki en yıkıcı sarsıntılardan bazıları, bu fay sınırı boyunca hareketlerden kaynaklanmıştır.
